Περικλής ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

Πλούταρχος

Περικλής

(αποσπάσματα από το έργο «ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ» του ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ

ΚΕΦ. 4
Ἡ μόρφωση τοῦ Περικλῆ.

Οἱ περισσόττεροι λένε ὅτι ὁ Περικλῆς εἶχε δάσκαλο τῆς μουσικῆς τὸ Δάμωνα (ποὺ τὸ ὄνομά του, ἰσχυρίζονται, πρέπει νὰ προφέρεται μὲ βραχύχρονη τὴν πρώτη συλλαβή). Ὁ Ἄριστοτέλης ὅμως ἀναφέρει ὅτι ἀσκήθηκε στὴ μουσικὴ ἀπὸ τὸν Πυθοκλείδη.

Ὅσο γιὰ τὸ Δάμωνα, φαίνεται πὼς αὐτὸς ἦταν ἔξοχος σοφιστής, ἀλλὰ ἤθελε νὰ κρύβη ἀπὸ τὸ πλῆθος τὴν ἱκανότητά του καὶ γι’ αὐτὸ τὴ σκέπαζε μὲ τὴν ἰδιότητα τοῦ μουσικοῦ. Καὶ εἶχε στενὲς σχέσεις μὲ τὸν Περικλῆ, ὅπως ἕνας προπονητὴς καὶ δάσκαλος τῶν ἀγώνων μὲ ἕναν ἀθλητὴ τῆς πολιτικῆς.

Κατάλαβε ὅμως ὁ κόσμος ὅτι ὁ Δάμων χρησιμοποιοῦσε τὴ λύρα ὡς πρόσχημα καὶ κατηγορήθηκε πὼς κρύβει μεγάλα σχέδια καὶ πὼς εὐνοεῖ τὴν τυραννία. Γι᾽ αὐτὸ ἐξοστρακίστηκε καὶ ἔδωσε ὑλικὸ στὰ πειράγματα τῶν κωμικῶν ποιητῶν. Ἔτσι ὁ Πλάτων ὁ κωμικὸς παρουσιάζει σὲ μιὰ σκηνὴ κάποιον ποὺ ρωτάει:
«Πρῶτα, γιὰ πές μου, Χείρωνα, παρακαλῶ. Γιατὶ μᾶς λεν πὼς εἶσ’ ἐσὺ ποὺ ἀνάθρεψες τὸν Περικλῆ.»

Ὁ Περικλῆς παρακολούθησε ἀκόμη καὶ τὰ μαθήματα τοῦ Ζήνωνα τοῦ Ἐλεάτη, ποὺ ἐρευνοῦσε τὴ φύση, ὅπως ὁ Παρμενίδης, καὶ εἶχε ἀποκτήσει κάποιαν ἱκανότητα νὰ συζητῆ καὶ μὲ ἀντιλογίες νὰ σπρώχνη τελικὰ τὸν συζητητή του σὲ ἀμηχανία. Αὐτὸ καὶ ὁ Τίμων ὁ Φλειάσιος τὸ εἶχε πεῖ μὲ τοῦτα τὰ λόγια: «Δύναμη ἀδάμαστην ἔχει ὁ διπλόγλωσσος Ζήνωνας, κι ὅλα ξέρει μὲ λόγια νὰ κρίνη, νὰ ἐλέγχη.»

Ἐκεῖνος ὅπως ποὺ περισσότερο ἀπ’ ὅλους συνδέθηκε μὲ τὸν Περικλῆ καὶ τοῦ πρόσθεσε πολὺ μεγάλη βαρύτητα καὶ γέμισε τὴν ψυχή του μὲ τὸ φρόνημα ποὺ πρέπει νὰ ἔχη ἕνας πολιτικὸς ἀρχηγὸς καὶ ἔφερε σὲ μεγάλο ὕψος τὴν ἀξία τοῦ ἦθους του, ἦταν ὁ Ἀναξαγόρας ἀπὸ τὶς Κλαζομενές. Εἶναι αὐτὸς ποὺ οἱ σύγχρονοί του τὸν ὀνόμαζαν «Νοῦν», εἴτε γιατὶ θαύμασαν τὴ διάνοιά του, ποὺ φάνηκε στὴν ἔρευνα τῆς φύσης μεγάλη καὶ ἐξαιρετική, εἴτε γιατί, πρῶτος αὐτός, σὰν ἀρχὴ στὴ διαμόρφωση τοῦ κόσμου καθόρισε ὄχι τὴν τύχη οὔτε τὴν ἀνάγκη, παρὰ ἔνα νοῦ καθαρὸ καὶ ἁπλό, ποὺ μέσ᾽ ἀπὸ τὸ χάος τῶν ἀνάμειχτων στοιχείων τοῦ σύμπαντος ξεχωρίζει ἐκεῖνα ποὺ σχηματίζονται ἀπὸ ὅμοια μέρη.

ΚΕΦ. 5
Ὁ χαρακτήρας του.

Αὐτὸ τὸν ἄνθρωπο τὸν θαύμασε ἀπεριόριστα ὁ Περικλῆς καὶ ἀπ’ αὐτὸν μυήθηκε στὴ λεγόμενη μετεωρολογικὴ ἐπιστήμη τῶν φαινομένων καὶ στὴν τέχνη τῶν συζητήσεων. Ἔτσι, ὅπως φαίνεται, ὄχι μόνο εἶχε τὴ σκέψη του σοβαρὴ καὶ τὸ λόγο του ἀνώτερο καὶ ἀπαλλαγμένο ἀπὸ κάθε χυδαία καὶ ἀδιάντροπη αἰσχρολογία, ἀλλὰ καὶ τοῦ προσώπου του ἡ σοβαρὴ ἔκφραση ποὺ δὲν τὴν ἀλλοίωνε τὸ γέλιο, καὶ τὸ ἤρεμο βάδισμα, καὶ ἡ σεμνὴ περιβολή του ποὺ δὲν τὴν ἀνατάραζε ποτὲ καμιὰ βίαιη κίνηση ὅταν μιλοῦσε, καὶ ὁ χαμηλὸς τόνος τῆς φωνῆς του, ὅλα αὐτὰ καὶ πολλα παρόμοια προκαλοῦσαν τὸ θαυμασμὸ ὅλων.

Ὅταν κάποτε ἕνας ἀπαίσιος καὶ ἀχρεῖος ἄνθρωπος στὴν ἀγορὰ τὸν ἔβριζε καὶ τὸν κακολογοῦσε ὅλη τὴν ἡμέρα, ὁ Περικλῆς σιωποῦσε μὲ ὑπομονή, ἀπασχολημένος σὲ μιὰν ἐπείγουσα ὑπόθεση· τὸ βράδυ ἔφυγε ἥσυχα γιὰ τὸ σπίτι του, ἐνῶ ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος τὸν παρακολουθοῦσε καὶ ξεστόμιζε κάθε εἷδους βρισιὰ ἐναντίον του. Καὶ ὁ Περικλῆς, μόλις ἔφτασε στὴν εἴσοδο τοῦ σπιτιοῦ του καὶ σὰν ἦταν πιὰ σκοτάδι, ἔδωσε διαταγὴ σ’ ἕναν ἀπὸ τοὺς ὑπηρέτες του νὰ πάρη τὸ φῶς καὶ νὰ συνοδέψη καὶ νὰ ὁδηγήση ἐκεῖ νο τὸν ἄνθρωπο στὸ σπίτι του.

Ὁ ποιητὴς Ἴων λέει πὼς στὶς κοινωνικὲς σχέσεις του ὁ Περικλῆς ἦταν ἀλαζονικὸς καὶ κάπως ἀγέρωχος καὶ πὼς στοὺς καυχησιάρικους τρόπους του ὑπῆρχε καὶ μεγάλη δόση ἀπὸ ὑπεροψία καὶ περιφρόνηση πρὸς τοὺς ἄλλους καὶ ἐπαινεῖ ἀντίθετα τοῦ Κίμωνα τὴν κοσμιότητα, τὴν ἠπιότητα καὶ τὴν εὐγένεια στὴ συμπεριφορά του. Ἀλλ’ ἂς ἀφήσωμε τὸν Ἴωνα, ποὺ νομίζει ἀπαραίτητο νὰ ἔχη ἡ ἀρετὴ καὶ κάτι τὸ εὐχάριστο, ὅπως οἱ παραστάσεις τῶν τραγωδιῶν ἔχουν καὶ ἕνα σατυρικὸ μέρος. Ἀντίθετα, ἂς θυμηθοῦμε τὸ Ζήνωνα πού, ὅταν ἄκουε πολλοὺς νὰ χαρακτηρίζουν τὴ σοβαρότητα τοῦ Περικλῆ σὰ μεγαλομανία καὶ ἀλαζονεία, τοὺς συμβούλευε νὰ ἔχουν καὶ αὐτοὶ μιὰ τέτοια μεγαλομανία, γιατὶ καὶ ἡ προσποίηση ἀκόμη μιᾶς καλῆς διαγωγῆς γεννᾶ σιγὰ σιγὰ καὶ χωρὶς νὰ τὸ καταλάβη κανείς, τὸ ζῆλο καὶ τὴ συνήθεια τοῦ καλοῦ.

ΚΕΦ. 6
Οἱ δεισιδαιμονίες.

Δὲν ἀποκόμισε ὅμως μόνον αὐτὰ ἀπὸ τὴ συναναστροφή του μὲ τὸν Ἀναξαγόρα ὁ Περικλῆς, ἀλλὰ φαίνεται πὼς ἔγινε καὶ ἀνώτερος ἀπὸ τὶς δεισιδαιμονίες, ποὺ μπροστὰ στὰ μετεωρολογικὰ φαινόμενα προκαλοῦν τρόμο σ’ ἐκείνους ποὺ δὲν ξέρουν τὶς αἰτίες τους, καὶ ἀπὸ τὴν ἀμάθειά τους κυριαρχοῦνται ἀπὸ φόβο καὶ ταραχὴ γιὰ τὰ θεῖα. Αὐτὴ τὴν ἀμάθεια τὴν ἐξαφανίζει ἡ φυσικὴ ἐπιστήμη ποὺ διώχνοντας τὴ φοβερὴ καὶ νοσηρὴ δεισιδαιμονία ἐμπνέει τὴ σταθερὴ εὐσέβεια καὶ τὴν αἰσιοδοξία.

Σχετικὰ μὲ τὶς δεισιδαιμονίες διηγοῦνται καὶ τὸ ἀκόλουθο περιστατικό.
Ἔφεραν κάποτε στὸν Περικλῆ ἀπὸ τοὺς ἀγροὺς τὸ κεφάλι ἀπὸ ἕνα μονοκέρατο κριάρι. Τότε ὁ Λάμπων ὁ μάντης, μόλις εἶδε τὸ κέρατο ποὺ ἦταν φυτρωμένο δυνατὸ καὶ στερεὸ ἀπὸ τὴ μέση τοῦ μετώπου, εἶπε μιὰ προφητεία, πὼς ἀπὸ τὶς δύο πολιτικὲς μερίδες ποὺ ἦταν τότε ἰσχυρὲς στὴν πόλη, τοῦ Θουκυδίδη καὶ τοῦ Περικλῆ, θὰ ὑπερισχύση ἡ μερίδα ἐκείνου, ποὺ μέσα στὸν ἀγρό του βρέθηκε τὸ σημαδικὸ αὐτὸ κεφάλι. Ἀντὶ γι’ ἄλλη ἀπάντηση ὁ Ἀναξαγόρας ἔσπασε τὸ κρανίο καὶ ἔδειξε ὅτι ὁ ἐγκέφαλος δὲν ἔπιανε ὅλη τὴ βάση, παρὰ μυτερὸς σὰν αὐγὸ εἶχε γλιστρήσει ἀπὸ ὅλο τὸ χῶρο τοῦ κρανίου πρὸς τὸ μέρος ἐκεῖνο ἀπ ᾽ ὅπου τὸ κέρατο ξεφύτρωνε.

Καὶ τότε ὅλοι ὅσοι ἦταν ἐκεῖ θαύμασαν τὸν Ἀναξαγόρα, ἀλλὰ ὑστερ’ ἀπὸ λίγον καιρὸ θαύμασαν τὸ Λάμπωνα, ὅταν ὁ Θουκυδίκης ἔπεσε ἀπὸ τὴν ἐξουσία καὶ ὁλόκληρη τὴ διαχείριση τῶν πολιτικῶν πραγμάτων τὴν πῆρε μὲ ὁμαλὸ τρόπο στὰ χέρια του ὁ Περικλῆς. Ἀλλὰ τίποτε δὲν ἐμποδίζει, νομίζω, νὰ ποῦμε ὅτι καὶ ὁ φυσικὸς εἶχε δίκιο καὶ ὁ μάντης : ὁ πρῶτος καλὰ κατάλαβε τὴν αἰτία, ἐνῶ ὁ δεύτερος τὸ ἀποτέλεσμα· γιατὶ ἔργο τοῦ φυσικοῦ ἦταν νὰ ἐξετάση ἀπὸ ποιὰ αἰτία καὶ πῶς ἔγινε τὸ φαινόμενο, ἐνῶ τοῦ μάντη νὰ προφητέψη γιὰ ποιὸ σκοπὸ ἔγινε καὶ τί σημαίνει.

Γι’ αὐτὸ ἐκεῖνοι ποὺ λένε ὅτι ἡ εὕρεση τῆς αἰτίας εἶναι ἀναίρεση τοῦ σημείου ποὺ μᾶς φανερώνεται, δὲν καταλαβαίνουν ὅτι ἔτσι ἀρνοῦνται μαζὶ καὶ τὰ σημεῖα ποὺ φανερώνονται ἀπὸ τοὺς θεοὺς καὶ τὰ σημεῖα ποὺ προέρχονται ἀπὸ τὴν τέχνη τῶν ἀνθρώπων, ὅπως εἶναι λόγου χάρη, ὁ ἦχος τῶν μετάλλινων δίσκων, οἱ φλόγες τῆς φωτιᾶς καὶ οἱ σκιὲς ποὺ βλέπομε στὰ ἡλιακὰ ρολόγια· καθένα ἀπ᾽ αὐτὰ ἔγινε ἀπὸ κάποιαν αἰτία, ἀλλὰ μὲ τέτοιον τρόπο, ὥστε νὰ χρησιμεύη σὰ σημάδι ποὺ φανερώνει κάτι.
Ἀλλ’ αὐτὰ ἴσως ἔχουν τὴ θέση τους σὲ ἄλλου εἴδους πραγματεία.

ΚΕΦ. 7
Ὁ Περικλῆς καὶ ὁ λαός.

1 Ὁ Περικλῆς, ὅταν ἦταν νέος, φοβόταν πολὺ τὸ λαό. Γιατὶ στὴ μορφὴ ἔμοιαζε μὲ τὸν τύραννο Πεισίστρατο καὶ οἱ πολὺ ἡλικιωμένοι ἔνιωθαν κάποιαν ἔκπληξη βλέποντας τὴν ὁμοιότητα ποὺ εἶχε μὲ αὐτὸν καὶ στὴ γλυκύτητα τῆς φωνῆς του καὶ στὴν εὐχέρεια καὶ τὴν ἑτοιμότητα τοῦ λόγου του, ὅταν συζητοῦσε.

2 Ἐπειδὴ μάλιστα ἦταν πλούσιος, ἀπὸ λαμπρὸ γένος, καὶ εἶχε φίλους πολὺ ἰσχυρούς, φοβόταν μήπως ἐξοστρακιστῆ· γι’ αὐτὸ δὲν ἔπαιρνε καθόλου μέρος στὴν πολιτική, ἐνῶ στὶς ἐκστρατεῖες ἦταν γενναῖος καὶ ριψοκίνδυνος.

3 Ὅταν ὀμως ὁ Ἀριστείδης πέθανε καὶ ὁ Θεμιστοκλῆς ἐξοστρακίστηκε καὶ τὸν Κίμωνα τὸν ἀπασχολοῦσαν πολὺν καιρὸ οἱ ἐκστρατεῖες του ἔξω ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα, τότε ὁ Περικλῆς ἀποφάσισε νὰ προσχωρήση στὴ δημοκρατικὴ μερίδα, γιατὶ προτίμησε νὰ ταχτῆ ὄχι μὲ τοὺς πλούσιους καὶ λίγους παρὰ μὲ τοὺς πολλοὺς καὶ φτωχούς, ἀντίθετα ἀπὸ τὸ χαρακτήρα του ποὺ ἦταν κάθε ἄλλο παρὰ δημοκρατικός.

4 Ὅπως φαίνεται, φοβήθηκε μήπως προκαλέση τὴν ὑποψία πὼς θέλει νὰ γίνη τύραννος καί, ἐπειδὴ ἔβλεπε ἀπὸ τὸ ἄλλο μέρος ὅτι ὁ Κίμων ἦταν ἀριστοκρατικὸς καὶ ὅτι ἐξαιρετικὰ τὸν ἀγαποῦσαν οἱ ἀριστοκρατικοί, αὐτὸς ἄρχισε νὰ κολακεύη τοὺς πολλούς, γιὰ νὰ ἀποχτήση ἀσφάλεια γιὰ τὸν ἑαυτό του καὶ δύναμη ἐναντίον ἐκείνου.

5 Ἀμέσως μάλιστα ἄλλαξε καὶ τὶς συνήθειες τῆς ζωῆς του. Στὴν πόλη δὲν τὸν ἔβλεπαν νὰ κυκλοφορῆ παρὰ μόνο σ᾽ἕνα δρόμο, σ’ αὐτὸν ποὺ ὁδηγεῖ πρὸς τὴν ἀγορὰ καὶ τὸ βουλευτήριο. Παράτησε τὶς προσκλήσεις σὲ δεῖπνα καὶ ὅλες τὶς φιλικὲς συναναστροφὲς καὶ σχέσεις, ὥστε σὲ ὅλο τὸ μακροχρόνιο διάστημα τῆς πολιτικῆς του ζωῆς σὲ κανενὸς φίλου τὸ σπίτι δὲν πῆγε γιὰ δεῖπνο, παρὰ μόνο μιὰ φορά, ποὺ παραβρέθηκε στοὺς γάμους τοῦ ἐξαδέλφου του τοῦ Εὐρυπτόλεμου, ἀλλὰ καὶ ἐκεῖ τὴν ὥρα ποὺ θὰ ἄρχιζαν νὰ πίνουν, σηκώθηκε ἀμέσως καὶ ἔφυγε.

6 Γιατὶ αὐτοῦ τοῦ εἴδους οἱ συναναστροφὲς εἶναι ἱκανὲς νὰ μειώσουν τὸ κύρος καὶ μὲ τὴν οἰκειότητα ποὺ ἀναπτύσσετᾳι σ’ αὐτὲς δύσκολα μπορεῖ νὰ κρατηθῆ κανεὶς μέσα στὰ ὅρια ποὺ χρειάζονται γιὰ νὰ φαίνεται σοβαρός. Καὶ ὅμως, ἡ ἀληθινὴ ἀρετὴ τόσο ὡραιότερη φαίνεται, ὅσο ἐκδηλώνεται περισσότερο, καὶ στοὺς χρηστοὺς ἀνθρώπους τίποτε δὲν ὑπάρχει τόσο θαυμαστὸ γιὰ τοὺς ξένους ὅσο ἡ καθημερινὴ διαγωγή τους πρὸς τοὺς οἰκείους καὶ φίλους.

7 Ἀλλὰ ὁ Περικλῆς ἀπόφευγε τὴ συχνὴ καὶ κατὰ κόρο ἐπικοινωνία του μὲ τὸ λαὸ καὶ μόνο κατὰ διαλείμματα τὸν ἐπλησίαζε· δὲ μιλοῦσε γιὰ κάθετὶ καὶ δὲν παρουσιαζόταν διαρκῶς στὸ πλῆθος, παρά, καθὼς λέει ὁ Κριτόλαος, ἔκανε τὴν ἐμφάνισή του, ὅπως τὸ ἱερὸ πλοῖο, ἡ «Σαλαμίνα», μόνο σ᾽ ἐξαιρετικὲς περιπτώσεις, ἐνῶ γιὰ τὶς κοινὲς ὑποθέσεις ἄφηνε νὰ τὸν ἀντιπροσωπεύουν οἱ πολιτικοὶ φίλοι καὶ συνεργάτες του. Ἕνας ἀπ᾽ αὐτοὺς ἦταν ὁ Ἐφιάλτης, ποὺ κατάργησε τὴν ἀριστοκρατικὴ ἐξουσία τῆς βουλῆς τοῦ Ἀρείου πάγου καί, κατὰ τὸν Πλάτωνα, πρόσφερε στοὺς πολίτες ἄφθονο καὶ ἀνέρωτο κρασὶ ἐλευθερίας, τόσο πολύ, ὥστε ὁ λαός, σὰν ἀφηνιασμένο ἄλογο, ὅπως λένε οἱ κωμικοὶ ποιητὲς «χαλινάρι κανένα δὲν ἤθελε, μὰ τὴν Εὔβοια τὴ δάγκωνε, τὰ νησιὰ τὰ πηδοῦσε».

ΚΕΦ. 8
Ἡ ρητορική του. Ἡ προσωνυμία «Ολύμπιος».

1 Προσπαθοῦσε νὰ ἐναρμονίζη τὸ λόγο του σύμφωνα μὲ τὸν τρόπο ποὺ εἶχε ὀργανώσει τὴ ζωή του καὶ σύμφωνα μὲ τὸ μεγαλεῖο τῶν σκέψεών του, σὰν ἕνα μουσικὸ ὄργανο ποὺ μὲ τὸ τέντωμα τῶν χορδῶν του ἀπηχοῦσε συχνὰ μὲ περισσότερη δύναμη τὴ διδασκαλία τοῦ Ἀναξαγόρα καὶ ἔδινε κατὰ κάποιο τρόπο στὴ ρητορική του ἕνα χρῶμα ἀπὸ τὶς θεωρίες τῆς φυσικῆς ἐπιστήμης.

2 Γιατὶ αὐτὸ τὸ «μεγάλο ὕψος τοῦ πνεύματος καὶ τὴν τελειότητα στὴν ἐκτέλεση τῶν ἔργων», πού, ὅπως λέει ὁ θεῖος Πλάτων, «προστέθηκαν στὴν ἔμφυτη εὐφυΐα του», τὰ ἀπόχτησε ἀπὸ τὴ φυσικὴ ἐπιστήμη καὶ «παίρνοντας ἀπ’ αὐτὴν ὅ,τι ἦταν πρόσφορο γιὰ τὴν τέχνη τῶν λόγων», ἀναδείχτηκε πολὺ ἀνώτερος ἀπ’ ὅλους τοὺς ἄλλους.

3 Σ’ αὐτό, λένε, ὀφείλει καὶ τὴν ἐπωνυμία «Ὀλύμπιος» ποὺ τοῦ δόθηκε, ἂν καὶ μερικοὶ φρονοῦν ὅτι ὀνομάστηκε ἔτσι ἀπὸ τὰ ἔξοχα μνημεῖα μὲ τὰ ὁποῖα ἐκόσμησε τὴν πόλη καὶ ἄλλοι πάλι ἀπὸ τὴν πολιτικὴ καὶ στρατηγική του ὑπεροχή. Καὶ εἶναι πολὺ φυσικὸ ὅτι πολλὰ προσόντα ἔχουν συντείνει, ὥστε νὰ ἀποχτήση αὐτὴ τὴ δόξα.

4 Οἱ κωμωδίες ὅμως τῶν τότε ποιητῶν, ποὺ ξεστόμισαν πολλὰ σοβαρὰ κᾳὶ πολλὰ ἀστεῖα γι’ αὐτόν, δείχνουν ὅτι ἡ προσωνυμία αὐτὴ τοῦ δόθηκε κυρίως γιὰ τὴ δύναμη τοῦ λόγου του, γιατὶ λένε πώς, ὅταν ἐκεῖνος μιλοῦσε στὸ λαό, «βροντοῦσε καὶ ἄστραφτε καὶ εἶχε στὴ γλώσσα του φοβερὸ κεραυνό».

5 Μνημονεύεται μάλιστα καὶ κάτι ποὺ εἶπε ὁ Θουκυδίδης, ὁ γιὸς τοῦ Μελησία, θέλοντας νὰ ἀστειευτῆ γιὰ τὴ ρητορικὴ δεινότητα τοῦ Περικλῆ. Ὁ Θουκυδίδης, ὅπως ξέρομε, ἀνῆκε στοὺς ἀριστοκρατικοὺς καὶ γιὰ μεγάλο χρονικὸ διάστημα ἦταν ἀντίθετος στὴν πολιτικὴ τοῦ Περικλῆ· καί, ὅταν ὁ Ἀρχίδαμος, ὁ βασιλιὰς τῶν Λακεδαιμονίων, ρώτησε τὸ Θουκυδίδη ἄν αὐτὸς ἢ ὁ Περικλῆς ἦταν ἀνώτερος στὴν πάλη, ἀποκρίθηκε: «Ὅταν στὴν πάλη ἐγὼ τὸν ρίξω καταγῆς, ἐκεῖνος, ἀντίθετα, λέει πὼς δὲν ἔπεσε καὶ κατορθώνει νὰ νικήση καὶ νὰ μεταπείση τοὺς θεατές.»

6 Καὶ ὅμως ὁ Περικλῆς ὁ ἴδιος μιλοῦσε στὸ λαὸ μὲ μεγάλη περίσκεψη, ὥστε πάντα, ὅταν πήγαινε πρὸς τὸ βῆμα, εὐχόταν στοὺς θεοὺς νὰ μὴν τοῦ ξεφύγη ἄθελα ἀπὸ τὸ στόμα του οὔτε μία λέξη ποὺ νὰ ἦταν ἀνάρμοστη στὴν προκείμενη περίπτωση. 7 Πάντως, δὲν ἔχει ἀφήσει κανένα γραφτό, ἐκτὸς ἀπὸ τὰ ψηφίσματά του· καὶ ἀξιομνημόνευτα λόγια του πολὺ λίγα ἔχουν διασωθῆ, ὅπως λόγου χάρη, τὰ ἀκόλουθα: «Σᾶς συμβουλεύω νὰ βγάλετε ἀπὸ τὴ μέση τὴν Αἴγινα ποὺ ἔχει γίνει μιὰ τσίμπλα στὸ μάτι τοῦ Πειραιᾶ» καὶ ἐπίσης: «Βλέπω τώρα καθαρὰ τὸν πόλεμο νὰ ἔρχεται τρέχοντας ἀπὸ τὴν Πελοπόννησο».

9 Ὁ Στησίμβροτος ἀναφέρει ὅτι ὁ Περικλῆς κάποτε ἐγκωμίαζε ἀπὸ τὸ βῆμα ἐκείνους ποὺ ἔπεσαν στὴ Σάμο καὶ ἔλεγε ὅτι ἔχουν γίνει ἀθάνατοι ὅπως οἱ θεοί· «γιατὶ καὶ τοὺς θεοὺς τοὺς ἴδιους δὲν τοὺς βλέπομε, ἀλλ’ ἀπὸ τὶς τιμὲς ποὺ τοὺς προσφέρομε καὶ ἀπὸ τὰ καλὰ ποὺ μᾶς προσφέρουν, συμπεραίνομε ὅτι εἶναι ἀθάνατοι· τὸ ἴδιο λοιπὸν συμβαίνει καὶ γιὰ ἐκείνους ποὺ πέθαναν γιὰ τὴν πατρίδα».

ΚΕΦ. 9
Παροχὲς στὸ λαό. Ἐξοστρακισμὸς τοῦ Κίμωνα.

1 Ὁ ἱστορικὸς Θουκυδίδης μιλώντας γιὰ τὴν διακυβέρνηση τῆς πολιτείας ἀπὸ τὸν Περικλῆ τὴ χαρακτηρίζει σὰν κάπως ἀριστοκρατικὴ καὶ λέει πὼς «μόνο κατὰ τὸ ὄνομα ἦταν δημοκρατία, πράγματι ὅμως ἐξουσία ποὺ τὴν εἶχε ἕνας μόνο, ὁ πρῶτος τῆς Ἀθήνας πολίτης». Πολλοὶ ἄλλοι λένε ὅτι ἐκεῖνος πρῶτος ὁδήγησε τὸ λαὸ σὲ κληρουχίες καὶ θεωρικὰ καὶ ἀποζημιώσεις καὶ ὅτι ἔτσι τὸν κακοσυνήθισε καί, ἐνῶ πρὶν ἦταν φρόνιμος καὶ ἐργατικός, ἔγινε ἐξαιτίας τῶν κυβερνητικῶν αὐτῶν μέτρων σπάταλος καὶ ἀκόλαστος. Σωστὸ ὅμως εἶναι νὰ ἐξετάσωμε τὴν αἰτία τῆς μεταβολῆς αὐτῆς στηριγμένοι στὰ ἴδια τὰ πράγματα. 2 Στὴν ἀρχή, καθὼς εἴπαμε, θέλοντας νὰ ἀντιταχτῆ στὴ δημοτικότητα τοῦ Κίμωνα, κολάκευε τὸ λαό· ἀλλὰ δὲν εἶχε τὸν πλοῦτο καὶ τὰ χρήματα ποὺ εἶχε ὁ Κίμων, μὲ τὰ ὁποῖα κέρδιζε τὴν εὔνοια τῶν φτωχῶν, παρέχοντας κάθε μέρα δεῖπνο σὲ ὀσους Ἀθηναίους εἶχαν ἀνάγκη, ντύνοντας τοὺς γέρους καὶ βγάζοντας τοὺς φραγμοὺς τῶν κήπων του, γιὰ νὰ παίρνουν ἐλεύθερα ἀπ’ αὐτοὺς ὀπωρικὰ ὅσοι ἤθελαν. Ἐπειδὴ μὲ αὐτὰ τὰ δημαγωγικὰ μέσα τοῦ ἀντιπάλου του ὁ Περικλῆς ἔχανε τὴ δημοτικότητά του, γιὰ νὰ τὰ ἐξουδετερώση τρέπεται στὴ διανομὴ χρημάτων τοῦ δημοσίου κατὰ συμβουλὴ τοῦ Δαμωνίδη ἀπὸ τὴν Οἴη, ὅπως ἀναφέρει ὁ Ἀριστοτέλης.

Καὶ ἀμέσως μὲ τὰ θεωρικὰ καὶ δικαστικὰ ἐπιδόματα καὶ μὲ ἄλλες μισθοδοσίες καὶ παροχὲς κέρδισε ὅλο τὸ λαὸ καὶ τὸν χρησιμοποιοῦσε γιὰ νὰ περιορίση τὴν ἐξουσία τοῦ Ἀρείου Πάγου, ποὺ αὐτὸς δὲν ἦταν μέλος της, ἐπειδὴ δὲν εἶχε κληρωθῆ ποτὲ οὔτε ἄρχοντας οὔτε θεσμοθέτης οὔτε βασιλιὰς οὔτε πολέμαρχος. Γιατὶ τὰ ἀξιώματα αὐτὰ ἀπὸ τὰ παλιὰ χρόνια τὰ ἀναλάβαιναν οἱ πολίτες μὲ κλῆρο καὶ ἂν ἡ ἐκκλησία τοῦ δήμου ἐπιδοκίμαζε τὴ διοίκησή τους, γίνονταν μέλη τής βουλῆς τοῦ Ἀρείου Πάγου.

Γιὰ τοῦτο ὁ Περικλῆς, ὅταν ἀπόχτησε μεγαλύτερη δύναμη στὸ λαό, μὲ τὴν ὑποστήριξή του ἀντιπολιτεύτηκε τὴ βουλὴ καὶ κατάφερε μὲ τὴ μεσολάβηση τοῦ Ἐφιάλτη νὰ τῆς ἀφαιρεθῆ τὸ μεγαλύτερο μέρος ἀπὸ τὴ δικαστική της ἐξουσία.

Ἔπειτα κατηγόρησε τὸν Κίμωνα σᾲ φίλο τῶν Λακεδαιμονίων καὶ ἐχθρὸ τῆς δημοκρατίας καὶ πέτυχε τὸν ἐξοστρακισμὸ ἐκείνου, ποὺ καὶ κατὰ τὸν πλοῦτο καὶ κατὰ τὸ γένος δὲν ἦταν κατώτερος ἀπὸ κανέναν, ποὺ εἶχε νικήσει τοὺς βαρβάρους κερδίζοντας τὶς ὡραιότερες νίκες, ποὺ εἶχε γεμίσει τὴν πόλη μὲ πολλὰ χρήματα καὶ λάφυρα, ὅπως ἔγραψα στὴ βιογραφία του. Τόσο μεγάλη ἦταν ἡ δύναμη τοῦ Περικλῆ στὸ λαό.

Εἰσαγωγή - Μετάφραση - Σημειώσεις.
ΜΙΧ. Χ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ