Πατέρας του ήταν ο λιθοξόος Σωφρονίσκος και μητέρα του η μαία Φαιναρέτη. Αρχικά ακολούθησε το επάγγελμα του πατέρα του, γρήγορα ωστόσο εγκατέλειψε τη γλυπτική για ν’ αφοσιωθεί στη φιλοσοφία στην οποία και αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του, διδάσκοντας και συζητώντας σε κάθε σημείο της πόλεως με ανθρώπους κάθε τάξης για θέματα κοινωνικά, ηθικά, θρησκευτικά. Παντρεύτηκε την Ξανθίππη, η οποία ήταν πολύ μικρότερη του, του έκανε τρεις γιούς οι οποίοι ήταν μικροί όταν εκείνος πέθανε. Η Ξανθίππη περιγράφεται σαν μια πολύ δύστροπη γυναίκα, (όταν κάποτε του έβαλε τις φωνές δημόσια κι ύστερα του έριξε μια λεκάνη νερό, ο Σωκράτης ατάραχος είπε στους παρευρισκόμενους: Η Ξανθίππη είναι σαν τον Δία, πρώτα βροντά και μετά βρέχει. Όταν ρωτήθηκε πώς την αντέχει, απάντησε ότι όπως εκείνοι που θέλουν να γίνουν άριστοι ιππείς και διαλέγουν τα πιο άγρια άλογα για να εξασκηθούν, έτσι κι αυτός υποφέροντας την Ξανθίππη, εύκολα θα μπορεί να αντιμετωπίσει όλους τους ανθρώπους).
Ο Σωκράτης δεν ήταν όμορφος, ήταν κοντός με πεταχτά μάτια και πλακουτσωτή μύτη, γυμναζόταν ωστόσο και είχε δυνατό κορμί, άντεχε στις κακουχίες και είχε πολεμήσει στην Αμφίπολη, στην Δήλο και στην Ποτίδαια όπου με μεγάλη γενναιότητα είχε σώσει την ζωή του στρατηγού Αλκιβιάδη. Δεν ήταν πλούσιος ωστόσο είχε κάποιο εισόδημα αρκετό για την λιτή του ζωή. Περιφρονούσε το πολυτελές ντύσιμο και φορούσε συνήθως ένα τραχύ χιτώνα όπως των σπαρτιατών, ενδεικτικό της σκληραγώγησης του. Ο Αριστοφάνης από την μια τον διακωμωδούσε ως ξυπόλητο και ατημέλητο, ο Διογένης από την άλλη του είχε πει ότι ζει βίο τρυφηλό επειδή πήγαινε στα δείπνα περιποιημένος και με σανδάλια .
Όταν το μαντείο των Δελφών απάντησε καταφατικά σε ερώτηση του Χαιρέφων για το αν ο Σωκράτης ήταν ο σοφότερος όλων, το θεώρησε ως μεγάλο παράδοξο, επειδή θεωρούσε πως δεν ήταν σοφός, βάλθηκε να δοκιμάσει την απάντηση αυτή, πλησιάζοντας Αθηναίους πολίτες που θεωρούνταν σοφοί, πολιτικούς, ποιητές, καλλιτέχνες. Κάνοντας τους λοιπόν ερωτήσεις, κατάλαβε ότι παρότι γνώριζαν ελάχιστα θεωρούσαν τους εαυτούς τους πάνσοφους, οπότε συμπέρανε πως το Μαντείο είχε δίκιο, ήταν ο ίδιος ο σοφότερος όλων, μόνο και μόνο επειδή γνώριζε για την άγνοια του. Με την παράδοξη σοφία του, που ρεζίλευε τους άρχοντες της πόλης, καθώς και με την εναντίωση του στις θεωρίες των σοφιστών της εποχής, σε αντίθεση με τους οποίους δεν έπαιρνε αμοιβή για την διδασκαλία του, απέκτησε πολλούς εχθρούς, ώστε το 399 π.χ να απαγγελθούν εναντίον του κατηγορίες για ασέβεια προς τους θεούς και για διαφθορά των νέων.
Θα μπορούσε να αποφύγει την καταδίκη αν εκλιπαρούσε για την ζωή του, όμως εκείνος αγέρωχος και με θάρρος δήλωσε πως δεν μπορούσε να σταματήσει τη διδασκαλία των νέων επειδή ήταν έργο που έκανε με την θέληση των Θεών. Και μετά την καταδίκη θα μπορούσε να δραπετεύσει με την βοήθεια των μαθητών του, αρνήθηκε ωστόσο, εφόσον «χρέος του πολίτη είναι να υπακούει στους νόμους της πατρίδας».
Ήπιε το κώνειο με την συντροφιά των αγαπημένων του μαθητών, την Ξανθίππη την είχε στείλει σπίτι, όταν ένιωσε τα πόδια του να μουδιάζουν ξάπλωσε και σκεπάστηκε με ένα σεντόνι, κάποια στιγμή ξεσκέπασε το πρόσωπο του και είπε: ‘Κρίτων, στον Ασκληπιό χρωστάμε έναν κόκορα, μην το αμελήσετε’. Ύστερα ξανασκεπάστηκε καθώς το μούδιασμα ανέβαινε στο σώμα του, μέχρι που έφτασε στην καρδιά και την σταμάτησε.
Τι εννοούσε με την αναφορά στον Ασκληπιό, τον Θεό της Ιατρικής; Πως ο θάνατος είναι γιατρειά; Ότι υπήρξε εξιλαστήριο θύμα και ο θάνατος του θα εξαγνίσει την Αθήνα από τα δεινά της; Ότι με την βοήθεια του Ασκληπιού, ο θάνατος του ήταν ανώδυνος; Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά.
ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΗΣ Eπιγραμματικά